Contact
Menu
Actueel

Communicatie over datagedreven werken: puzzelen met cijfers en letters

In de City Deal Zicht op Ondermijning worden data ingezet om de preventieve aanpak van ondermijnende criminaliteit te versterken. Een complex proces en een beladen onderwerp, en daarmee een mooie communicatie-uitdaging.

Van een algoritme om piekbelasting van het energienet te voorkomen tot risicoprofielen voor drugsgebruik. En van slimme lantaarnpalen tot een voorspelmodel voor overtredingen van de ARBO-wet. Zo maar een paar voorbeelden die ik de afgelopen tijd tegenkwam bij opdrachtgevers. Datagedreven werken is overal. En dat is niet zo gek, want de hoeveelheid data en de mogelijkheden met die data groeien snel. De voordelen zijn dan ook enorm. Voor bedrijven, en zeker ook voor de publieke sector. Maar datagedreven leidt tot meer dan alleen inzicht, efficiëntie en kostenbesparing. Het levert ook steeds meer maatschappelijke discussie op, zeker als er persoonsgegevens in het spel zijn. Kranten staan er vol mee. Critici stellen dat menselijke waarden als privacy en autonomie onder druk komen te staan. Verliezen we de ‘menselijke maat’ niet uit het oog, klinkt steeds vaker de vraag. Communiceren over datagedreven werken levert daarmee interessante uitdagingen op.

  • Wanneer er ethische vraagstukken aan de orde komen, luisteren woordkeuze en formulering extra nauw.
  • Uitleggen hoe data-analyses werken is niet altijd makkelijk, al helemaal niet bij de inzet van (zelflerende) algoritmen.
  • Soms is de waarde van data(koppeling) vooraf nog niet bekend; die blijkt pas als je er eenmaal mee bezig bent.

Veel van deze communicatieuitdagingen zijn ook aan de orde bij Zicht op Ondermijning: een door het ministerie van BZK geïnitieerd project met als uitkomst een dashboard. Gemeenten (en andere geïnteresseerden) kunnen op dit dashboard via allerlei data extra inzichten krijgen in lokale criminele fenomenen. In opdracht van ICTU ondersteunen we als Leene Communicatie het ministerie van BZK met de communicatie over dit dashboard. Dat leverde al een aantal interessante inzichten op.

1 Bepaal eerst de kernboodschap

De City Deal Zicht op Ondermijning is een samenwerking tussen verschillende landelijke overheden, veertien gemeenten en het CBS. En dan zijn er ook nog de RIEC’s, de Regionale Informatie- en Expertise Centra: zij hebben in Nederland een coördinerende rol bij de bestrijding van ondermijnende criminaliteit. Al deze partijen hebben specifieke kennis en binnen het samenwerkingsverband andere rollen. Soms als dataleverancier, soms als gebruiker, soms ook beide. Daarmee hebben ze vaak ook andere belangen én boodschappen.

Een concreet voorbeeld hiervan is de rol van het CBS. Die organisatie levert namelijk data aan voor het dashboard, maar moet zorgvuldig bewaken dat gegevens niet herleidbaar zijn naar individuele adressen, personen en bedrijven. Dat is een wettelijke verplichting en een kerntaak van het CBS. Bijdragen aan opsporing is dan ook niet het doel van het dashboard. Tegelijkertijd kan het dashboard wel (bijvoorbeeld via risicoprofielen) bijdragen aan een efficiënter zoekproces. Om deze en andere nuances helder te krijgen, zijn we gestart met een (online) brainstormsessie met verschillende betrokken partijen. Daarin hebben we gezamenlijk nagedacht over de juiste boodschap, met de juiste woorden met de juiste lading. Op basis van deze sessie hebben we een message house ontwikkeld; een hoofdboodschap met deelboodschappen die vanaf dat moment de basis zouden vormen voor alle communicatiemiddelen.

2 Werk concrete voorbeelden uit

De volgende stap was om praktijkverhalen te verzamelen. Niets nieuws onder de zon: voorbeelden doen het in communicatie altijd goed. Maar bij datagedreven werken liggen die voorbeelden vaak niet voor het oprapen. Zeker niet bij een nieuw initiatief als Zicht op Ondermijning, dat zich richt op nog onontgonnen gebied. Eigenlijk moeten gebruikers er de komende tijd zelf nog achter gaan komen waar zij ‘behoefte’ aan hebben. Daarom ben ik ook uitgebreid in gesprek gegaan met de mensen ‘achter’ het dashboard. Niet alleen met betrokken gemeenteambtenaren, maar ook met de dataspecialisten. Met een frisse buitenstaandersblik ben ik naast hen achter het dashboard gaan zitten met een kritische houding. Ook hier weer niets nieuws onder de zon: als interviewer gewoon ‘domme’ vragen durven stellen. Wat staat daar nu precies? Is dat logisch? En relevant? Waarom? En voor wie?

Zo lukte het uiteindelijk om samen een aantal tot de verbeelding sprekende voorbeeldsituaties uit te schrijven. Fictieve voorbeelden weliswaar, maar wel voorbeelden die recht doen aan de werkelijkheid, waar alle betrokkenen partijen zich in konden vinden en die (extra) bewijsvoering vormen voor de boodschappen uit het message house.

3 Gebruik de kracht van beeld

De voorbeelden hebben we vervolgens verwerkt in verschillende communicatiemiddelen. Naast een folder hebben we gekozen voor animatie; bij uitstek een middel om te communiceren over datagedreven werken. Enerzijds over het proces, met al zijn complexiteit en nuances. Anderzijds over de meerwaarde, met situaties en beelden die herkenbaar zijn voor de doelgroep: grote én kleine gemeenten. Over de kracht van beeld gesproken; onze ontwerpers hebben ook een logo en visuele stijl ontwikkeld voor Zicht op Ondermijning. Ook hierbij hebben we gezocht naar een goede balans: het eigentijdse en onderzoekende van datagedreven werken met het degelijke en betrouwbare van de overheid.

Ten slotte komt ook het hogere doel van het dashboard terug in de visuele stijl. Bewust kozen we niet voor strakke lijnen en ‘harde’ kleuren, die worden geassocieerd met opsporing en aanpak. In de plaats daarvan bestaat de visuele stijl uit zachte kleuren en ronde vormen; passend bij leefbaarheid en veiligheid, de thema’s van het ministerie van BZK.

Blijven leren

Naast de ontwikkeling van een folder en animatie, hebben we ook een bijdrage geleverd aan de teksten, structuur en vormgeving van het dashboard zelf. Waarschijnlijk heb je na bovenstaand verhaal nog geen flauw idee hoe dat dashboard nu precies werkt. Ik zou zeggen: neem een kijkje op www.zichtopondermijning.nl en bekijk de folder en de animatie. En laat vooral weten wat je er van vindt. Datagedreven werken is voor velen nog een leerproces; de communicatie erover is dat ook.

 

Lees wat we verder te vertellen hebben